Afgelopen week keek ik naar mijn lievelingsfilm As it is in heaven. De hoofdpersonage is een gevierd componist en dirigent, een internationale bekendheid. Tijdens een van zijn concerten stort hij volledig in. Een versleten hart, zegt de dokter, totale fysieke uitputting. Het medicijn: rust nemen. Maar hoe doe je dat als je agenda volgeboekt is de komende 2 jaar met concerten?

'Ik kom alleen maar luisteren naar de stilte'
Hij besluit alle concerten af te zeggen en vertrekt naar zijn oude geboorteplaats, een klein gehucht ergens in Scandinavië. Zijn rust wordt ernstig verstoord als mensen ontdekken wie hij is, een beroemdheid. Er ontstaan weer verwachtingen, iets waar hij juist helemaal los van wilt zijn. 
‘Ik kom alleen maar om te luisteren naar de stilte,’ zegt de hoofdpersonage in een zaak waar hij een fiets aanschaft. Dat wordt met beide handen aangepakt, door een koorlid dat maar al te graag wilt dat hij wat tips geeft aan het plaatselijke koor.  De spraakverwarring kan bijna niet groter.

Omgaan met verwachtingen tijdens een burn-out
Mijn gedachten dwalen tijdens de film af naar de periode van mijn burn-out. Bij een burn-out kun je als mens niet goed omgaan met verwachtingen vanuit je omgeving. Dat heeft je waarschijnlijk juist in de burn-out gebracht: altijd maar doorgaan, nooit 'nee' zeggen en graag anderen ter wille zijn. Verwachtingen geven gelijk druk. Iets wat je juist niet moet hebben wil je goed kunnen herstellen. Voor jezelf al lastig zat, maar ook voor je omgeving die dat niet gewend is van je. 

Hoe creëer je ruimte voor jezelf?  
Wat werkte voor mij,  was om per dag te kijken naar het energie niveau en met vrienden de afspraak te maken dat als het niet ging, het af te zeggen. Daardoor ontstond er weer ruimte. De ruimte die hard nodig was om te kunnen herstellen. Ook  moest ik ‘nee’ zeggen tegen leuke opdrachten omdat ik te ziek was. Dat voelde als falen, maar zolang ik niet langer dan 20 minuten een activiteit kon doen, was een training geven helemaal een ver van mijn bank show.
Zo bleef er veel ruimte over om te luisteren naar de stilte.   Iets wat confronterend was, maar ook echt nodig om tot rust te komen.

Hoe gaat de film verder?
Gelukkig blijft de hoofdpersonage niet alleen luisteren naar de stilte, dat zou een heel saaie film opleveren, maar kiest hij er uiteindelijk voor het koor wel te dirigeren. Hij wil het algauw heel goed doen, maar komt erachter tijdens de kooravonden dat het in het leven ook om iets anders draait in het leven, dan hoge ambities: over verbinding met anderen, over gezelligheid (halverwege de koorrepetities roept er ineens iemand: ’Koffie’, wat hem een woede uitbarsting ontlokt, omdat koorleden focus zouden missen) maar met name om iets te doen vanuit het hart. Hoe  mooi is dat? 

Het is weer zover de btw aangifte! Eigenlijk had ik het al een maand geleden willen doen, maar toen heb ik het uitgesteld, weggedrukt, nog eens uitgesteld en nu kan ik er niet meer omheen. Je zou zeggen dat ik inmiddels wat wijzer ben geworden na mijn burn-out. Maar niets zo verraderlijk als oude patronen (fijn dat we iets de schuld kunnen geven). 

Kl*te mompel ik binnensmonds, die klote boekhouding…. Waarom? Waarom gaat dat altijd zo lastig? vraag ik aan de laptop. Wat lijkt het me fijn als de laptop terug kon praten en bijvoorbeeld iets opbeurend zei als: ‘Kim, je bent gewoon goed in andere dingen, administratie is gewoon niet zo jouw ding, maar kop op, ik ga jou er vandaag doorheen helpen.’ Mijn dochter hoort me hardop vloeken en vraagt of alles-wel-goed-gaat-daarbinnen-in-de-werkkamer.

Het stapeleffect
Waarom stapel ik altijd alles op zodat het een onoverzichtelijke bende wordt? Bonnetjes overal, in mijn portemonnee, soms in mijn werk tas nog. Facturen die ik overal vandaan moet plukken en opnieuw moet opvragen omdat ik ze eenvoudigweg niet meer terug kan vinden. Mijn inlogcodes die ik ergens op een los briefje heb geschreven. Natuurlijk ben ik dat briefje altijd kwijt en zijn sommige inlognamen onleesbaar omdat ze al zes keer doorgekrast zijn en ik er heel klein de nieuwe inlogcodes naast heb gekrabbeld.  Als ik mijn facturen van T-mobile wil downloaden om ze in mijn boekhouding te zetten, weet ik mijn inlogcode niet meer.

“Kies een nieuw sterk wachtwoord” zegt het beeldscherm van T-Mobile. Ik kies een nieuw sterk wachtwoord. Vol verwachting staar ik naar het beeldscherm: ‘U heeft dit wachtwoord al eerder gebruikt, kies een nieuw wachtwoord’.
‘Nog een nieuw wachtwoord? sputter ik tegen. Hoezo mag ik niet drie keer hetzelfde wachtwoord gebruiken? Heb jij een beter idee dan?’ De laptop blijft me stoïcijns aankijken.

Adrenaline - gevaar 
Mijn adrenaline knalt inmiddels uit mijn oren. Ik wilde dit varkentje even wassen in drie kwartier, maar inmiddels is de ochtend al bijna voorbij en ben ik nog niet veel verder. Als mijn boekhouder ook nog zegt dat ik de mollie betalingen moet inboeken via een aparte tussenrekening, en ik zo'n beetje scheel kijk, wil ik de laptop oppakken en het liefst uit het raam mikken. Of nog beter in zee. Kan ik daarna lekker pootje baden.

Ik neem me bij deze voor om voortaan de bonnen elke week in te boeken. Zo dat staat zwart op wit. Allemaal getuigen ook nog eens. Check! Ik leer het vast nog weleens. 

Is het een bonte specht? Is het een boomklever? Nee, het is Kim! Niet omdat ik ineens fervent boomknuffelaar ben geworden. Ook niet omdat ik op de vlucht ben voor een denkbeeldige tijger. Dat is weleens anders geweest.

De vecht/vlucht respons is overactief
Tijdens mijn burn-out werd ik dagelijks geplaagd door paniekaanvallen. Ik kroop het liefste weg in een hoek of een boom, ware het niet dat boomklimmen niet echt tot de opties behoorde. In mijn boek leg ik in jip- en janneketaal uit dat het zenuwstelsel overmatig belast is en de vecht/vlucht respons continu aan staat.
​
Wat betekent dat? Normaal gesproken als er gevaar dreigt zet je lichaam zich in beweging klaar om te gaan vluchten. Een tijger = vluchten = hup de boom in. Als het gevaar geweken is bouwt je lichaam langzaam de stress weer af door bijvoorbeeld te bewegen. In de tijd van jagers en verzamelaars erg handig als je snel de boom in kon.

Chronische stress
Bij chronische stress of een burn-out staat je stresssysteem continu op rood. Je bent vergeten stress regelmatig af te bouwen. Ook kun je last krijgen van angst al is er geen reëel gevaar. Het denkende brein staat op non-actief. 

Keep on walking
Ik ben altijd blijven lopen, hoe angstig en paniekerig ook. Gisteren liep ik 12 km en deed ik nog even een boomklever na. Niet omdat ik bang ben, gewoon omdat ik het leuk vind.

Het lijkt de normaalste zaak van de wereld: je stapt in je auto, geeft gas en rijdt weg. Je hebt deze handeling waarschijnlijk al duizenden keren op de automatische piloot gedaan zonder erbij na te hoeven denken. Toch is het niet zo vanzelfsprekend als je een burn-out hebt. Je concentratievermogen is belabberd en je hersenen zijn uitgelogd.
Zo herinner ik me dat ik tijdens een autorit ineens de hele wereld in pixels zag, en dat paniek zich van mij meester maakte. Toen rondom de kerst, in 2017 het licht helemaal uitging, kon ik niet meer autorijden. Toch moest ik wat te eten halen in huis. Fietsen was een te grote inspanning, dus het was kiezen uit twee kwaden.
Ik stapte in mijn auto en reed op slakkentempo naar de AH. Een wonder dat ik niet werd aangehouden. De wijkagent had waarschijnlijk net zijn tanden in een kerstkalkoen gezet.
Hoe vind je het vertrouwen terug in iets wat altijd de normaalste zaak van de wereld was? Ik ben weer kleine stukjes gaan autorijden. Dat heb ik steeds verder uitgebreid. Als ik last had van paniek, probeerde ik te bedenken dat er altijd wel een manier was om weer thuis te komen. Desnoods zou ik mijn auto ergens laten staan en een goede vriend of vriendin opbellen. Vaak dacht ik: ‘Ben ik nou de enige?’ Totdat ik laatst een vriendin van vroeger tegenkwam. Samen konden we lachen om de absurditeit. Ze vertelde dat ze dan hyperventilerend ergens stond en haar man haar van de weg af moest plukken. Natuurlijk is dat allesbehalve grappig, maar doordat we er beide zoveel in herkende, liepen algauw de tranen over de wangen. Een feest van herkenning!

​Vannacht lag ik te draaien in mijn bed. Op het moment dat ik wakker werd schoten allerlei to-do dingen door mijn hoofd: ik moet nog het draaiboek van de presentatie doen, nog een heleboel persberichten versturen, een blog schrijven, boekhandelaren benaderen (shit, dat is nog een enorme kluif), mijn uitgever nog spreken, heel veel achterstallige facturen betalen, de cameraman de laatste instructies geven voor de livestream (hoera dat hij bestaat), een artikel schrijven voor een tweetal magazines, een blog, en zo ging het nog even door.

Toen ik verschillende cameramannen sprak voor een offerte voor  mijn livestream facebookevenement keken ze me bedenkelijk aan met een blik in hun ogen van: dat is heel ambitieus. Je hebt of heel veel geld nodig, of heel veel cameramannen en het liefste allebei. Maar deze ziet het helemaal zitten, een zorg minder. Toch staat mijn hoofd continu op aan en weet ik: dit is het moment om op te passen.  Want even aanstaan is niet erg, maar als je begint te stuiteren in je bed betekent dat: pas op, kijk uit.

Een eindsprintje trekken
Een boek uitgeven is een hele bevalling. Net als je denkt dat je even op adem kunt komen, komt er nog een wee en nog een. Nou ja, misschien gaat die vergelijking niet helemaal op, maar na het hele schrijfproces waarin je vooral in je eigen bubble zit, komt er ineens een enorme eindspurt. Marketing, technische kennis van een website, achterflapteksten schrijven, jezelf zichtbaar maken .De afgelopen weken sta ik op met boek en ga ik ermee naar bed. Mijn dochter zei van de week: ‘Kan het ook nog ergens anders over gaan?’ Terechte feedback!

Boeken Bingo
Misschien moeten we tijdelijk maar even een bingo velletje ophangen. En dat als het woord vaker dan twintig keer valt op een dag er getrakteerd moet worden.
Vandaag zei Esther, journalist bij de Peperbus, en schrijfster van een boek, dat ze het proces herkende van een boek uitgeven en de stress die ermee gepaard gaat. ‘Er komt veel meer bij kijken dan je denkt, zodra het schrijfproces is afgerond moet je er zelf nog 8 keer doorheen.’

Dromen over zingende dolfijnen
Hoe herkenbaar afgelopen weken heb ik na verschillende eindcorrecties, zes proefdrukken bekeken, en kon ik mijn eigen boek niet meer zien. Ik hoop dat ik vannacht met een baarmoeder-klots-muziekje (zingende dolfijnen ofzo, alhoewel die kunnen flink irritant zijn) goed in slaap zal vallen en over iets anders droom dan over het boek….

‘Ik schaam me zo, ik ga het echt niet vertellen. ‘Vertel het me maar,’ zegt hij geruststellend. Zijn ogen stralen uit dat het vast niet zo erg kan zijn. ‘Tijdens een van de laatste vergaderingen nam een van de MT leden zijn telefoon op. Ik werd zo kwaad, ik had mezelf echt niet meer in de hand. Ik heb de telefoon stukgeslagen op zijn hoofd.’ 

De hoofdrolspeelster in de film Samba kijkt naar haar handen en schaamt zich zichtbaar. De vraag: wat zou hij nu van mij vinden, hangt in de lucht. Omar Sy (dezelfde acteur als in de film Intouchables), ontbloot zijn tanden en barst in keihard lachen uit. ‘Geweldig!’ zegt hij. Hij krijgt de slappe lach. ‘Je bent mijn allereerste vriendin met een burn-out,’ zegt hij trots. 

Stoppen is een teken van zwakte....
Nou heb ik geen mobieltje stukgeslagen op het hoofd van een van mijn collega's, of lege kopjes door het huis gegooid. Ik probeerde zolang mogelijk te verbergen dat het slecht met me ging, zeker naar collega’s en klanten toe en zette mijn alles-gaat-goed-hoofd-op. Acteren is mijn vak, dus hoe slechter het ging, hoe meer ik ging glimlachen totdat ik er kaakkramp van kreeg. In de wc jezelf even toespreken: hup je kan het Kim en weer doorgaan. En daarnaast heb je tegenwoordig hele goeie camouflagestift voor wallen onder je ogen. Als vrienden heel voorzichtig suggereerde om het wat rustiger aan te doen zei ik geïrriteerd: ‘Dat is echt geen optie.’ Stoppen is een teken van zwakte, dacht ik.

'Ik ben blij dat je voor jezelf kiest,' zei hij. 
‘Ik moet nog even volhouden. Als ik die en die training heb gedaan, dan kan ik uitrusten,’ antwoordde ik. Ondertussen kreeg ik steeds vaker paniekaanvallen, durfde ik daardoor nog amper auto te rijden en zag ik de wereld in een soort waterverf. Ik weet nog goed dat ik huilend na de zoveelste slapeloze nacht een collega opbelde dat ik die dag niet kon komen. Er zat nergens meer een greintje reserve energie. Hij vertelde dat hij alles in het werk zou stellen om de training door te laten gaan en dat ik het vanaf dat moment moest loslaten. Zijn reactie was ontzettend warm en empathisch. Ik ben blij dat je eindelijk voor jezelf kiest,’ zei hij. ‘Blij?’ vroeg ik niet begrijpend. Ik schaamde me vooral dat ik niet meer kon werken en voelde me totaal mislukt als ondernemer, collega en als mens. 
‘Je kiest nu eindelijk voor jezelf,' waren zijn woorden. ‘Het kost tijd, maar je moet vertrouwen houden dat het goedkomt.’

De juiste opvang
Ik draag deze collega nog steeds een heel warm hard toe en moet tijdens de film  even aan hem denken. Ook al voldeed ik niet meer voor mijn gevoel als collega, ik telde nog wel mee als mens. Ik gun daarom iedereen zo’n collega, die empathisch reageert na tegenslag of een heftige gebeurtenis. Iemand die de juiste woorden weet te vinden op het moment dat de ander het zo nodig heeft. 

Wil jij je medewerkers trainen in intercollegiale opvang, zodat zij ook het juiste weten te zeggen als iemand omvalt met een burn-out, overmatige stress of met een andere ingrijpende gebeurtenis?   

https://www.kimdelange.nl/peer-support-bij-burn-out.html
https://www.kimdelange.nl/peer-support-in-de-zorg.html

En mocht je tijd overhebben, de film Samba is meer dan de moeite waard! 

Tijdens het coronatijdperk hoor en spreek ik  veel  mensen, vrienden en  collega zzp’ers die zich zorgen maken. Over hun gezondheid en die van hun geliefde dierbaren, over hoe ze deze periode gaan overbruggen met het hebben van geen werk en over hoe ze in vredesnaam de dag doorkomen. Sommige angsten zijn reëel, sommige niet.  Het kan heel confronterend  zijn als je ineens thuis komt te zitten. Iets accepteren, weet ik als ervaringsdeskundige, is een behoorlijke klus. Als iemand tijdens mijn burn-out met zalvende stem zei: ‘Je moet je burn-out accepteren,’ – of nog erger:  ‘Je moet je burn-out omarmen,’ gooide ik het liefst het ganzenbordspel inclusief pionnetjes en dobbelstenen  naar zijn of haar hoofd (kwam door mijn reptielenbrein zullen we maar zeggen). Wat heeft iets accepteren met ganzenbord te maken? Daarover herinner ik me nog een gesprek met de huisarts.  
‘De acceptatiefase duurt het langst,’ zei ze terwijl ze ondertussen iets uitprintte bij thuisarts.nl, over burn-out en verschillende fasen. Dat zullen we nog weleens zien, dacht ik. Ik ben vast net de uitzondering die de regel bevestigd. Met de uitdraai van thuisarts.nl stapte ik de deur uit. Even snel accepteren en dan hup doorrrrrr…., naar de volgende fase. Algauw blijkt dat ik heel vaak tijdens mijn burn-out naar start teruggeslingerd wordt. Het is net ganzenbord.  Als je net ijverig zes stappen voorruit hebt gemaakt, moet je ineens door een verkeerde gooi met de dobbelsteen weer terug naar start. Ik maak me zorgen over mezelf: word mijn ongezellige brein ooit weer normaal? Of blijft het altijd een chipolata pudding? Kan ik überhaupt weer werken, ooit? Moet ik als onverzekerde ondernemer straks in een kartonnen doos onder de brug slapen? Word ik ooit weer helemaal gezond? Mijn zorgen triggeren nieuwe zorgen en breiden zich uit als een olievlek naar andere gebieden. Zo gaat het met piekeren, weet ik me te laten vertellen door de psycholoog. Angst slaat snel  zijpaadjes naar andere gebieden. 
Lees vooral verder: nu wordt het optimistischer..
Het goeie nieuws is dat je angst ook terug het hok in kan doen. Mij hielp het, als ik weer in zo’n piekercyclus zat (wat in mijn geval de gehele dag was), om mijn angsten op te schrijven en ergens in mijn prefrontale cortex  (of wat er nog van over was) op zoek te gaan of ze reëel waren. Niet door ze af te zwakken maar te vergroten. Dus voor alle piekeraars, hier komt een oefeningetje:zet op 1 je piekergedachte en vergroot hem tot factor 10. Dramatiseer en overdrijf tot en met. Hoe erger hoe beter. Maak dan nog een rijtje met op 1 precies dezelfde piekergedachte en zwak hem af, relativeer het totdat er geen probleem meer over is. En als dat niet helpt, gooi dan eens met een ganzenbordspelletje. Het lucht op! ​

‘Daar is een tafel,’ roep ik enthousiast naar mijn dochter. ‘Oh, er zit al iemand op.’ In de verte zie ik een gestalte zitten. Is het een ijverige visser op deze vroege ochtend? Mijn ogen vernauwen zich en kijken inspannend naar het figuurtje op de dijk. Het is al twee jaar tijd voor een bril, maar ik zit nog in de ontkenningsfase. Als we dichterbij komen zie ik een oudere dame, dik ingepakt tegen de gure voorjaarswind, op een dekentje zitten, midden op de picknicktafel. Ze kijkt over de IJssel uit, naar iets in de verte. 
Als we dichterbij komen groet ze vluchtig. Mijn dochter en ik zijn hier vandaag gekomen om filmopnames te maken voor de trailer van mijn boek. De meegebrachte drone volgt mij al wandelend over de dijk. De vrouw kijkt af en toe onze richting op. Het zou wel een vreemd gezicht zijn,  zo’n vrouw die loopt, achtervolgt door zo’n zoemend apparaat. Als ze aanstalten maakt om op haar fiets te stappen, zegt ze: ‘Ik ben toch wel heel nieuwsgierig wat jullie aan het doen zijn.’
‘Ja, dat kan ik me voorstellen,’ zeg ik. ‘We zijn aan het filmen voor mijn boek.’
‘Heb je een boek geschreven?’ vraagt ze. ‘Mag ik vragen waarover?’
‘Ja tuurlijk, ik heb een burn-out gehad en daar heb ik een luchtig boek over geschreven,’ zeg ik. 
‘Ah,’ zegt ze. ‘Ik heb een burn-out,’ mompelt ze zachtjes. 
Er valt even een stilte.
‘Mijn man en ik zijn na veertig jaar huwelijk uit elkaar. Ik kon vanwege het geluidsoverlast niet meer in de buurt van Schiphol wonen. Hij wilde daar blijven. Ik raakte overprikkeld van het geluid.’ 
‘Wat pijnlijk,’ zeg ik. ‘Een scheiding hakt erin.’ Zelf heb ik ook twee keer met het bijltje gehakt.  
‘Heeft het je geholpen, het schrijven?’ vraagt ze hoopvol. Ik moet er even over nadenken, want ik heb nooit echt bewust zo naar het schrijven gekeken.
‘Ja, ik denk het wel,’ zeg ik. ‘Schrijven helpt mij altijd wel om mijn gedachten te ordenen.’ Mijn dochter stuitert inmiddels van de kou en de ongeduldigheid naast me. 
‘Dan ga ik dat toch eens doen,’ zegt ze. ‘Ja, gewoon beginnen,’ zeg ik. ‘Elk begin is er een.’
Als ze wegfiets denk ik terug aan het begin van mijn burn-out. Dat ik al zittend, net als die oudere dame, voor me uit tuurde in het parkje bij mijn huis. Soms wel een uur lang. Ik keek vaak verlangend naar de dijk, die op twee km afstand lag, maar te ver was voor me om naartoe te wandelen. Op een dag…dacht ik dan vaak. Vandaag huppel ik er met mijn dochter overheen. Ik ben blij dat ik de weg omhoog heb terug kunnen vinden en hoop dat de oudere dame ook weer haar weg vindt in het leven.