We zijn allemaal verslaafd aan onze telefoon. De enige die dat niet is, is Tom. Tom heeft een oude Nokia. Hierop kan hij niet WhatsAppen, alleen sms-en en bellen. Lekker onthaastend. De Nokia is inmiddels vintage en over vijftig jaar vast een vermogen waard.

Al onze snelle apps
Tom (ik hoor je denken: vast een oudere man, maar nee, begin twintig) verstaat nog de kunst van het verdwalen. Iets wat we met elkaar langzaam maar zeker vergeten. Met al onze snelle apps die ons de richting aangeven en vertellen waar we rechtsaf moeten, welk leuk restaurantje er in de buurt is, waar we moeten tanken, welk optreden we niet mogen missen, hoe het met onze slaap is gesteld, hoeveel calorieën we hebben verbrand.

Een paar weken geleden liep ik door het mooie Parijs. Wat mij opviel is dat bijna iedereen op zijn mobiel keek. Lopend, onderwijl turend op het schermpje, filmend, tik tokkend, picknickend met telefoon in de hand, kinderwagens duwend achter een scherm.

Snakkend naar een praatje
Iedereen? Nee, ik kreeg een oude man in het vizier. Een Fransman zonder mobiel, mooi uitgedost voor een woensdagmiddagwandeling. Das om, jasje aan, wandelstok ter ondersteuning, stak hij een zebrapad over. Hij zag een bankje en streek er neer. Hij groette een oude dame links van hem, klaar om een praatje te maken. De vrouw knikte en wist niet hoe snel ze door haar telefoon moest gaan scrollen.

De Fransman keek naar rechts, groette en ondernam een tweede poging. De jongere keek hem niet eens aan en vluchtte eveneens in het scherm. Hij zuchtte en staarde voor zich uit. Hoe zou zijn Parijs van tien jaar geleden er uit hebben gezien?

Ervan uitgaande dat dit een vriendelijke oude man betrof, snakkend naar een praatje over het weer, is wat ik zag best zorgelijk. Zorgelijk dat onze aandacht continu in de greep is van het scherm, van wat we dreigen te missen, en niet meer van onze omgeving, recht voor onze neus. 

Vaker verdwalen
Tom had de man vast opgemerkt en een geanimeerd gesprek met hem gevoerd. Naar boven gekeken en gewezen, naar de lucht, naar de gevels. En dat allemaal zonder tussenkomst van een scherm dat alles vast moest leggen. Misschien kunnen we wat vaker de Tom in onszelf opzoeken, dwalen door een stad – zonder telefoon – en toch onze bestemming bereiken.
 

26 februari, Zet je hart uit je hoofd
Na mijn operatie las ik een passage uit een boek van Toon Hermans "Zet je hart uit je hoofd." Hij vertelt hoe hij stap voor stap weer moed verzamelt naar een hartoperatie. Ook al heb ik geen hartoperatie gehad, het weer leren vertrouwen in mijn eigen lichaam na mijn buikoperatie, herken ik. Vijf uur lang heb ik in een soort achterwaartse buiging (ik wist niet dat ik het in me had en heb er gelukkig niets van meegekregen) op de operatietafel gelegen en is alle endometriose in mijn buik vakkundig weggehaald.

Dagelijks ommetje
Aangemoedigd door het verhaal van Toon besluit ik mijn nieuwe dagelijkse  ommetje te maken. Liggen in bed is het nieuwe roken, prediken verpleegkundigen immers. En waar je vroeger tien dagen plat lag, word je nu al op je eerste dag je bed uitgejaagd om te kijken of je op een stoel kunt zitten. Dit alles in het kader van mobiliseren. Mobiliseren, een nieuw woord voor de ziekenhuisbingo. Het bekt in ieder geval wel lekker. ‘Lekker even naar buiten, de longen volzuigen,’ zegt verpleegkundige Ans als ik paniekerig bel en vertel dat mijn darmen het nog steeds niet doen. Ans geeft mij een liefdevolle duw op afstand: ‘Probeer maar een klein stukje.’ 

Slakkentempo
Ik schuifel tergend langzaam de straat over. Verlangend kijk ik naar een oude vrouw met een rollator die ook langzaam gaat, maar toch wel voorruit lijkt te komen. Mijn tempo ligt meer op het niveau slak. Ik kijk links, rechts, links, rechts en haal veilig de overkant van de weg.
Ik loop langs een huis waar een echtpaar gemoedelijk naast elkaar achter het voorraam zit. Zij met haar breiwerk en hij met zijn krant. Alsof ze een heel leven lang niet anders gewend zijn. Ik stop even later bij de hoek van de straat en bedenk me wat mensen moeten denken als ze vanuit hun luie stoel mij gade slaan. "Die is vast niet helemaal goed." "Zo zo, wat loopt zij moeilijk. Is dat een nieuwe manier van mindfull wandelen?" En dan te bedenken dat ik zo'n pesthekel had aan vertraagd wandelen, iets wat ik tijdens mijn burn-out echt heb moeten leren. 

Ik puf uit bij het zoveelste tuintje
Ik laat mijn blik vallen op elk tuintje waar ik langskom, omdat ik bij zo ongeveer elk tuintje een pauze moet inlassen. Ik heb nog nooit zoveel tuintjes echt bekeken, met hun voorzichtig ontluikende natuur aan sneeuwvlokjes en krokussen. Halverwege mijn rondje besef ik dat ik best moe ben en nog een stukje moet. Ik geval van nood kan ik altijd bij de oude dame Cocks aanbellen om uit te blazen, ware het niet dat zij drie etages hoog woont. Ik loop verder en zie een oudere man op de fiets mij gadeslaan. Ik puf uit bij het zoveelste tuintje en ben nog nooit zo blij geweest bij het zien van mijn voordeur. Het is gelukt, een ommetje rond een huizenblok van vijf huizen.  

Weer wat moed verzameld
De passage uit het boek van Toon over al die patiënten op sloffen door de witte ziekenhuisgangen vind ik troostrijk. Daar slofte ik tijdens mijn opname ook op mijn vergane, ooit witte sloffen, richting de koffiekamer. Toon Hermans vraagt zich af of het niet wat vrolijker zou zijn, zonder dat geslof van al die pantoffels. Hij stelt voor dat elke patiënt leuke schoenen draagt. Een goed punt. Flitsend schoeisel onder je pyjama in de ziekenhuisgang vrolijkt de boel wat op. Ik vlei me weer neer op bed. Weer een beetje moed verzameld vandaag. Genoeg moed in ieder geval voor vandaag. Ik ben weer op de terugweg. 

Drie jaar na mijn burn-out lag ik dit jaar op mijn verjaardag compleet uitgeschakeld op de bank. Dit keer niet met een burn-out maar met een pijnlijk gezwollen buik, zware pijnstillers binnen handbereik. Endometriose luidde de diagnose. EndoWatte? zul je je misschien afvragen. Wat is dat? 

Endometriose zorgt voor chronische ontstekingen
Endometriose is weefsel wat op baarmoederweefsel lijkt. Het zorgt voor chronische ontstekingen in de baarmoeder, eileiders en buiten de baarmoeder in andere organen zoals darmen, blaas en buikholte. Dit veroorzaakt pijnklachten, chronische vermoeidheid en kan zorgen voor verminderde vruchtbaarheid. Een op de tien vrouwen kampt met deze chronische ziekte. Gemiddeld genomen wordt de ziekte pas na acht jaar medisch onderzoek ontdekt.

Tijd dus om in de pen te klimmen. Het heeft een jaar geduurd voordat ik mijn verhaal hier  durf te delen. De wens om hier open over te zijn, is gegroeid door het lezen van verhalen van al die vrouwen die soms jarenlang rondlopen voordat er een diagnose wordt gesteld. Vrouwen die vaak op een muur van onbegrip stuiten. Daarnaast merk ik zelf hoeveel impact deze aandoening heeft op mijn leven. Zowel op emotioneel, sociaal als op werkgebied. 
​
Ik wacht nu op een grote operatie en hoop daarna meer klachtenvrij te zijn, zodat ik eindelijk weer wat slingers kan ophangen. Afgelopen jaar heb ik mijn ervaringen opgeschreven, met als wens voor de toekomst, dit te gebruiken om hierover een boek over te schrijven. Hier alvast een preview.

15 Januari 2020, Van wandeling naar de spoed 
Het is een mooie winterdag en de Man, mijn dochter en ik besluiten een rondje te gaan lopen in een natuurgebied vlakbij Zwolle. Na ongeveer een halve kilometer word ik overvallen door een intense pijn. Door mijn hoofd schiet het nog, niet aanstellen, vast wat krampen. ‘Wacht even hoor,’ zeg ik, ‘ik heb wat last van krampen.’ Om dit kleinschalige uitje na mijn behoorlijke moodswings van afgelopen dagen niet te verpesten, probeer ik nog even door te lopen. Bezorgd zegt de Man ‘Als het niet gaat, gaan we gewoon terug hoor.’
‘Het gaat niet,' zeg ik en al snel gaan de krampen over in een felle pijn die ik niet zo een, twee, drie kan thuisbrengen. De 500 meter die ons resten naar de auto lijken een eeuwigheid te duren. Ik strompel voort, aan de ene kant ondersteund door de Man en aan de andere kant door mijn dochter. Ondertussen kreun ik: ‘Au, au, au’. Als we anderen tegenkomen, probeer ik mijn gejammer wat te minderen. Op een gegeven moment denk ik: ik val flauw van de pijn.

Bellen met de huisartsenpost
Ik kruip de auto in en ga op de achterbank liggen. Al snel ga ik toch weer zitten, omdat ik  een hevige misselijkheid voel opkomen. Ondertussen is het bedrukt en stil in de auto. Ik heb het gevoel alsof ik elk moment kan wegvallen. De hond kijkt me troostrijk aan en ik focus me op haar snuit. Als we thuis zijn belt de Man direct met de huisartsenpost. Tegen die tijd lukt het me niet meer om antwoord te geven op vragen. Daarnaartoe gaan, sijpelt het mijn hoofd in. Ik ga helemaal nergens heen, denk ik. Ik heb inmiddels zo’n pijn dat ik niet weet waar ik het zoeken moet. Ik mompel heel zachtjes: ‘Pijnstillers, in die ene tas.’

De Man gaat op zoek naar de pijnstillers. Mijn dochter helpt mij een pyjamabroek aan te trekken en samen vertrekken we naar het ziekenhuis.
In het ziekenhuis word ik door de Man in een rolstoel gezet. Als hij mij in een rotgang door het ziekenhuis sjeest, neuriet hij een liedje van een foute actieserie uit de jaren '70. Mijn eeuwige positivo. Misschien had hij in plaats van vrijwilliger voor Staatsbosbeheer beter bij de vrijwillige brandweer gekund. Ik hang zo’n beetje in de rolstoel en probeer me op mijn ademhaling te focussen.

‘Hoe erg is de pijn?’ vraagt ze
Als we binnenkomen bij de huisartsenpost, word ik neergelegd op de behandeltafel en vraagt de dienstdoende arts hoe fel de pijn is, als ik dat in een cijfer moet uitdrukken. Ik verontschuldig me voor mijn joggingbroek met daaronder modderige paarse laarzen (gelukkig heb ik wel een leuke jas aan) en zeg: ‘Een zeven denk ik?’
‘Nou als ik u zo zie liggen, schat ik eerder een negen in,’ zegt ze. Calvinistische opvoeding sla je er niet zomaar uit, dus het klopt wel dat ze er een paar punten bij optelt. Ze belt met de Eerste Hulp en ik hoor haar zeggen: ‘Nee mevrouw heeft wel heel veel pijn. Ja, ik stuur haar jullie kant op.’

Op de spoedeisende hulp vraagt een verpleegkundige of ik geen morfine wil. ‘Ach, nee,’ relativeer ik, ‘het gaat wel weer denk ik.’
Ze kijkt me bezorgd aan. ‘Denk er maar even over na, dan kom ik zo weer bij u terug.’ Als ze terug is, wil ik toch wel een lichte dosering. Mijn gynaecoloog verschijnt even later en ik zeg: ‘Ja, ik dacht laten we de afspraak wat vervroegen,' en probeer erbij te glimlachen wat meer resulteert in een grimas.  

Ik doe geen oog dicht
Na een uitgebreid onderzoek zegt ze: ‘Ik denk dat het een gedraaide eierstok is, neem pijnmedicatie en als het goed is moet de pijn afvlakken.’
In de nacht die volgt, slaap ik amper. Mijn buik is nog steeds erg pijnlijk. Ik mag bellen als het te heftig is, maar wanneer is dat punt bereikt? Midden in de nacht maak ik de Man wakker en die zegt: ‘Anders kijken we het nog heel even aan, en als het niet gaat dan bellen we gewoon.’

Een half uur later belt hij. Als hij ophangt, zegt hij dat ik de maximale pijnstilling mag die is afgesproken. Als het morgen nog niet beter is, kan ik gewoon weer rechtstreeks  bellen. Er is geen doorkomen aan de dag. Ik kan letterlijk mijn ene been niet voor het andere zetten. De hele dag lig ik in bed, draai ik onrustig heen en weer en probeer ik wat te slapen.  Tijdens het avondeten word ik weer vaag in mijn hoofd en krijg ik het gevoel weer weg te vallen. ‘Het gaat echt niet,’ zeg ik. We rijden voor de tweede keer die week naar het ziekenhuis. 

Opnieuw naar de spoed
Dit keer hebben we andere arts-assistent. Ze vraagt of ik de pijn herken en of ik het vaker zo heftig heb gehad. Ik probeer mijn menstruatiecyclus van de afgelopen twee jaar uit mijn geheugen op te vissen en vraag me af of de pijn samenhing met de menstruatie. ‘Nu je het zegt, ik heb vorig jaar op een camping zo’n heftige pijn gehad dat ik moest overgeven en tegelijkertijd naar de wc moest. Ik klapte gewoon dubbel van de pijn. We konden toen niet naar een ziekenhuis en lagen in een tentje.’ 

Ineens krijg ik weer visoenen van het tentje dat door de zware regenval op instorten stond en de Man die de halve nacht over mij gewaakt heeft. Ik weet nog dat ik heel dankbaar was dat het met bakken uit de hemel kwam. Vooral omdat ik mijn broek niet meer omhoog kreeg na het toiletbezoek. Als iedereen dan ook nog vrolijk voor zijn tentje had gezeten, was de schaamte helemaal groot geweest. 
‘Was je toen ook aan het menstrueren?’
‘Ja, ja volgens mij wel.’
We puzzelen samen ijverig verder. Na een telefoontje met haar baas spreekt ze haar vermoeden uit: ‘Ik denk eerlijk gezegd dat je endometriose hebt.’

Baf, daar ligt de diagnose
Zo baf, daar ligt een diagnose. Ik weet niet zo goed hoe ik erop moet reageren, wat het inhoudt en betekent. Maar er is een diagnose gesteld en dat geeft gek genoeg duidelijkheid. Er was dus daadwerkelijk wel iets met me aan de hand de afgelopen maanden.
Als we thuis zijn, zeg ik: ‘Wel fijn dat er eindelijk een diagnose is, maar ik ga maar niet gelijk opzoeken wat het ziektebeeld betekent.’
‘Nee dat lijkt me niet verstandig, zo vlak voor het slapengaan,’ zegt de Man.
Als ik op mijn verjaardag er toch over lees, overvalt een diep bedroefd gevoel mij. Lig ik hier weer op de bank, drie jaar na mijn burn-out met een diagnose die, zoals ik lees, impact heeft op de rest van mijn leven. Wat een deceptie. Het jarige gevoel blijft uit.

Heb ik een burn-out? 
Met enige regelmaat krijg ik deze vraag binnen van mensen die mogelijk kampen met een burn-out, of iemand die een artikel heeft gelezen over mijn boek. Tijd om in de pen te klimmen en je mee te nemen in het beantwoorden van deze vraag. 

Van stress naar burn-out 
Stress, of beter gezegd een teveel aan stress  kan zich bij iedereen uiten op een verschillende manier. Door bijvoorbeeld fysieke klachten: slecht slapen, hoge spierspanning, hyperventilatie, hartkloppingen, veel hoofdpijn en vul maar aan. Stress kan zich ook uiten doordat je merkt dat je je anders voelt op het gebied van emoties of gedrag. Je valt ineens uit naar iedereen of barst bij het minste geringste in huilen uit. Ook kan het zijn dat je juist nog harder gaat werken en niet meer kunt stoppen. Misschien gebruik je zelfs pepmiddelen om maar op de been te blijven en normaliseer je dat door te zeggen: ik moet nog even door. Stress kan zich ook op mentaal gebied manifesteren. In de vorm van blijven malen, angstig zijn, je slecht kunnen concentreren, mist in het hoofd of last krijgen van paniekaanvallen. 

​Wanneer wordt stress een burn-out? 
Een burn-out ontstaat echt door chronische uitputting en is anders dan een periode ‘gewoon’ onder stress staan.  Normaalgesproken heb je als mens genoeg veerkracht om een na een stressvolle periode te herstellen. Waar het om draait is dat er tijd is voor herstelmomenten van de stress. Bij een burn-out zijn alle reserves op. 

Weinig herstelmomenten
Een burn-out is ook vaak het resultaat van te weinig herstelmomenten en het zogeheten stapeleffect.  Als er naast veel werkdruk ook nog een scheiding in het vizier ligt, of als je naast een drukke baan ook nog een mantelzorgrol vervult, als er zorgen zijn in de privésituatie en je ook nog je hoofd moet bieden aan financiële zorgen om zo wat voorbeelden te noemen,  is het risico dat de draaglast te groot wordt. Je trekt de ene sprint naar de andere totdat je letterlijk niet meer kunt. Je voelt je leeg en uitgeput en alles is teveel. 

Vervreemding van jezelf
In een burn-out terecht komen is heel pijnlijk en confronterend. Je voelt je tijdelijk een ander iemand door volledige uitputting. Gevoelens van vervreemding: ‘Ben ik nou gek aan het worden?’ en je anders voelen horen daar echt bij. Deze gaan over op het moment dat je mentaal en fysiek volledig tot rust komt. Ondertussen kunnen die gevoelens je lam leggen en is het soms moeilijk voor te stellen dat het echt weer beter wordt en jij weer op een dag de oude bent.

​Heb jij een burn-out? 
De allereerste stap in het proces naar herstel is te beseffen dat je niet op de oude voet door kunt gaan. Stap altijd naar de huisarts om samen te verkennen wat je hebt. Want soms kan het ook zijn dat er iets anders speelt, bijvoorbeeld een onderliggende depressie of dat de fysieke klachten een andere herkomst hebben. Belangrijk is samen met de huisarts te onderzoeken wat je nou precies hebt.  De volgende keer neem ik je mee in: Help ik heb een burn-out, wat nu? 

De Dochter was ineens uitgevlogen, het huis uit. Haar examens net fris achter de rug, rook zij het nieuwe avontuur en streek neer in een studentenhuis op een mooie plek in Zwolle. Het lege-nest-syndroom sloeg ineens in mijn gezicht en benam me de adem. Ontroostbaar was ik. Net als De Hond speurde ik alle kamers meerdere keren per dag af of ze toch niet toevallig nog ergens..

De Hond een hoopje ellende
De Hond keek me triest aan en gooide haar kop neer. Ze lag als een uitgerekt hoopje ellende op de uitkijk…misschien dook het meisje ineens weer op. Als ik thuiskwam tilde ze niet eens haar hoofd op en was er van kwispelen al helemaal geen sprake. Zodra ik de deur opendeed keek ze me aan met een teleurgestelde blik: ‘Oh ben jij het maar’ en zuchtte theatraal. Ik kende mijn plek.
Ik liet haar onderzoeken bij de dierenarts, bloedonderzoek met alles erop en eraan. Dat leverde naast een hoop geld weinig op. Misschien moest ik een therapeutisch gesprekje voeren met haar.  ‘Nee Baily,’ zei ik. (Voor het geval je je afvraagt waar de naam vandaan komt. Haar vorige eigenaar was een Spanjaard met waarschijnlijk een Baileys verslaving, die haar na wat circuskunstjes te hebben aangeleerd op straat had achtergelaten in het zonovergoten Spanje. We werken nog aan het uitbreiden van haar repertoire.)

Op zoek naar een nieuwe hobby's 
En zo kwam het dat ik driftig op zoek moest naar een nieuw doel in mijn leven. De Dochter was gelukt, wat nu? Kim 2.0 of zoiets. Maar zo voelde ik me helemaal niet. In paniek belde ik mijn zus op die ontnuchterend zei: ‘Ach ze woont toch nog in Zwolle, dat is niet het einde van de wereld.’ Toch deed dat niets af aan het zeurderige heimwee gevoel en het losweken van de navelstreng die er toch achttien jaar lang gezeten. ‘Hoe doe je dit in vredesnaam?’ vroeg ik aan mijn moeder die maar liefst vier kinderen op de wereld had gezet. ‘Ach kind dat is al zolang geleden. Je krijgt ook meer tijd voor hobby’s.’

Biodanza voor beginners
Ik droogde mijn tranen en probeerde ik mijn wallen weg te werken met een te duur anti age crème vrij van parabenen, en beet ik me vast in het zoeken van nieuwe hobby’s. Dat bleek nog niet zo’n makkelijke opgave.
Een schildercursus? Mijn ezel stond op de zolder al jaren op een nieuw doek te wachten. Potten verf waren al lang opgedroogd. De inspiratie wilde maar niet komen. Biodanza voor beginners dan? (alhoewel, ik had ooit kruipend de wedergeboorte nagespeeld en was na bijeenkomst ineens genezen en via een zij uitgang ontsnapt).
Tennissen schoot het ineens door mijn hoofd (nu wist ik zeker dat het goed mis was met me). De laatste keer dat ik me voor een cursus had opgegeven werd ik volledig van de baan afgespeeld en liep ik nog dagenlang met een rood oververhit hoofd rond. Mijn gitaar weer eens vaker aanraken buiten de lessen om waarin ik met honderd excuses kwam waarom ik deze week weer niet had geoefend.

Omarmen van de ellende
Paniekerig zei ik tegen mijn wekelijkse Feldenkraislesgroepje (echt een aanrader, moet je maar eens googelen); ‘O nee, vanaf volgende week vakantie? Hoe kom ik mijn lege nest vakantie dan door?’ De dames die hetzelfde al doorleefd hadden keken me empatisch aan: ‘Misschien moet je het gewoon maar toelaten en door het gevoel heen.’ Dat wilde ik alleen helemaal niet, dat zeurderige, lege, trieste gevoel omarmen.
Misschien aan een tweede boek beginnen? over het empty nest gevoel, het gevoel dat je nieuwe doelen op de horizon moet zetten, de oneindige ruimte die je voelt.

De Hond als project
Ineens wist ik het! Ik keek De Hond aan en zei: ‘Ik ga jou opnieuw opvoeden.’ De Dochter was gelukt, de opvoeding van De Hond bleef ernstig achter.  Ze keek me onbewogen aan. Drie dagen lang oefende ik in goed leiderschap uitstralen. ‘Zit, lig, sta, goed zo!, nee hierkomen, nee hier, nee HIER!, sorry hoor dat ze zo kattig is tegen uw hond, HIERKOMEN! Goed zo (met kirrende toontjes), brokje en lopen maar, ik zeg lopen maar, KOM NU!.’ De progressie bleef uit en ik gaf het nieuwe doel op. Ik ging eerst maar een stukkie tikken. Ik werk nog aan het omarmen van de ellende.